ÇAY NEDİR
Çay, farklı bitkilerin yaprak, çiçek, kabuk, kök, tohum ve gövdelerinin haşlanması ya da kaynatılması ile elde edilen ve genellikle sıcak olarak tüketilen bir içecektir. Dünya geneline baktığımızda kahve ve çay en çok tüketilen içeceklerin başında gelir. Ülkemizde daha geç tüketilmeye başlansa da Dünya’da kişi başı en çok çay tüketen ülkeler sıralamasında birinci gelmekteyiz. Dünya Çay Komitesi’nin 2017 yılında hazırlamış olduğu Dünya Çay Raporu sonucuna göre yılda kişi başı en çok çay tüketen ülke Türkiye’dir. Kişi başı 3,5 kilogram çay tüketilen ülkemizde Covid-19 salgını döneminde bu rakam 4 kilograma çıkmıştır.
ÇAY TÜRLERİ NELERDİR
Çayı pek çok kritere göre sınıflandırmak mümkündür. Ancak esasen siyah, beyaz, sarı, yeşil, oolong çayı ve pu-erh olmak üzere 5 çeşit çay mevcuttur. Çay çalısının bilimsel adıCamelliasinensis’dir. Bu çay çeşitlerinin tamamı da CamelliaSinensis isimli bitkinin yaprağından üretilmektedir.
Siyah Çay
Ülkemizde en çok tüketilen çay türü olan siyah çay yüksek kafein oranına ve güçlü bir aromaya sahiptir. İçerisinde A, D ve B12 vitaminleri bulunur. Aynı zamanda siyah çay potasyum ve sodyum gibi mineraller açısından da zengindir.Bunun yanı sıra antioksidan bakımından düşük değere sahiptir. Siyah çay üretim aşamasında diğer çaylara oranla daha fazla oksitlendiği için demi ve tadı daha yoğundur. Ancak bu oksitlenme işlemi çayın besin değerinin biraz azalmasına neden olmaktadır.
Yeşil Çay
Besin değeri ve antioksidan özelliği siyah çaya göre daha yüksek bir çay çeşididir. Siyah çay yavaş kurutulurken yeşil çay hızlıca kurutularak üretilir. Bu nedenle siyah çay üretiminde oksidasyon tamamlanırken yeşil çay yaprakları yarı fermante olarak kalır. Farklı kültürlere göre çeşitli yöntemlerle hazırlanan yeşil çay Çin tarzına göre Pan-Firing, Japon tarzına göre de Steaming yöntemi ile hazırlandığında ortaya daha yoğun aroma çıkmaktadır.
Beyaz Çay
Beyaz çay toplandıktan sonra ortamdaki doymuş havayı uzaklaştırma yoluyla hava ile soldurma ve kurutma işlemine tabii tutulur. Bu işlem çaya daha fazla aroma katarken antioksidan özelliğini de arttırır. Karakteristik bir tada sahip olan beyaz çay kavunumsuaromasıyla Dünya’nın en özel ve pahalı çayıdır.
Sarı Çay
Sarı çay da beyaz çay gibi az bulunan ve pahalı çay çeşitlerinden biridir. Genellikle Çin’de tüketilen bu çay yeşil çaya benzer şekilde üretilir. Oksidasyon işlemi sonrasında nemli bir bez arasında buğulanarak sarı renk alır.
Pu-erh Çayı
İsmini Çin’in PuErh kentinden alan bu çay toprağımsı bir aromaya sahiptir. 2 bin yıl önceden günümüze gelene kadar Çin’de kullanılan puerh çayı, uzun süre damakta kalan aromaya sahip, yumuşak ve zengin bir çaydır. Pu-erh çayı, yeşil çayın ikinci kez fermente olmuş halidir.
Oolong Çayı
Yeşil çay ile siyah çay arasında olan Oolong çayı belli bir fermantasyon işlemine tabii tutularak üretilir. Koyu olan Oolong çayında kafein oranı yüksek antioksidan oranı ise düşüktür.
ÇAYIN TARİHİ
Dünya’da en çok tüketilen içeceğin başında gelen çayın tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Günümüzden 5 bin yıl öncesinde çay bitkisinin yaprakları Çin’de hastalıkları tedavi etmesi için çiğnenerek tüketiliyordu. İçecek olarak ise Çin İmparatoru Shen-Nung tarafından M.Ö. 2 bin 737 yılında keşfedilmiştir. Efsaneye göre saray bahçesinde uçuşan çay yapraklarının kaynayan suya düşmesi ile keşfedilmiştir. Çayın ülkemizde girişi ise çok daha sonralara dayanmaktadır. 1800’lü yılların sonuna kadar ülkemizde en çok tüketilen içecek kahveydi. 19. Yüzyılın başında çay ile tanışınca milli içeceklerimizden biri haline gelmiştir. Her mevsim günün her öğünü çay tüketen ülkemiz, Dünya’da kişi başı en fazla çay tüketen ülke konumundadır. Dünya çay üretiminde Çin birinci sırada yer alırken Türkiye ise beşinci sırada yer almaktadır. Yurt dışından ithal edilip oldukça sevilen çayın bizim topraklarımızda da üretimine başlanması Cumhuriyet dönemine denk gelir. Ülkemizde sadece Karadeniz kıyısında üretimi yapılan çayın Dünya genelinde en büyük üreticilerinden biri de ülkemizdir. Ülkemizde bu kadar sevilip hem tüketilen hem üretilen çayın kalitesinin nasıl anlaşılacağı da bir o kadar önemli konudur. Çayın kalitesini anlamak biraz dikkat istese de aslında çok kolaydır. En çok merak edilen çayın kalitesi nasıl anlaşılır sorusunun cevabına birlikte göz atalım.
ÇAYIN KALİTESİ NASIL ANLAŞILIR
Çay ülkemizde en çok tüketilen hatta tiryakilik boyutuna varan en önemli içecektir. Yaz kış fark etmeksizin her mevsim her gün günün her saati tüketilebilen çayın kalitesinin anlaşılması da oldukça önemlidir. İyi bir çayı anlamak için dikkat edilmesi gereken oldukça basit 4 ana kriter vardır. Bu kriterler şunlardır:
1. Tozdan arındırılmış olmalı.Tozdan arındırılmış çayların lezzeti ve yoğunluğu yüksek seviyelerde olmaktadır. Yüksek oranda tozdan arındırılmış çayın demleme süresi daha kısa olacağından tadı ve lezzeti kalıcı olmaktadır. Peki çayın tozdan arındırılıp arındırılmadığını nasıl anlıyoruz? Bir paket çayı açıp kutuya boşaltırken yüzümüze fazlasıyla toz bulutu geliyorsa, düşük oranda tozdan arındırılmış demektir.
2. İyi bir çayı anlamak için bir diğer kriter de çay yaprağından kaynaklı lif ve sapların olmaması gerekir. Ya da çok az lif ve sap oranına sahip olması gerekir.
3. Çayın kırık ve düz değil kıvrımlı yapısı olmalıdır. Çayı elinize aldığınız zaman dişleyen bir yapısının olması gereklidir.
4. Çayı demledikten sonra anlaşılan bu kriterde, çayın dem renginin parlak olması lazım. İyi bir çayda demleme sonrası bulanık bir renk ve askıda kalan partiküllerin olmaması gerekir.
ÇAY HAKKINDA BİLİNMESİ GEREKENLER
Çay ile ilgili çay tiryakilerinin bile bilmediği bazı konulara yakından bakalım:
·Çay bitkisi eğer hasat edilmezse 16 metrelik çay ağacı oluşur ve bu ağaçtan şifalı çay ağacı yağı elde edilir.
·Dünya’da sudan sonra en fazla tüketilen içecek çaydır.
·İçerisinde Polifenol denen antioksidan madde bulunan çay, fazla tüketilmediği taktirde antioksidan kaynağıdır.
·Yemekten sonra içilen bir bardak limonlu açık çay hazmı kolaylaştırır.
·Dünya’da kişi başı en fazla çay tüketen ülke, günlük ortalama 4 kg ile Türkiye’dir. Toplam çay tüketiminde birinci olan Çin’de ise kişi başı ortalama çay tüketimi 0,80 kg’dır.
·Bitki çayları gerçek çay yaprakları içermediği için kafeinsizdirler.
·Çay denilince aklımıza gelen ülkelerden biri olan İngiltere’de çayın bazı standartları vardır. Porselen bir demlikte demlenen çay için suyun sıcaklığı 85 derecenin üzerine çıkmamalıdır. 100 ml su için en az 2 gram çay olmalıdır.
·Kaynar su çay yaprağını yakacağı için çayı demlerken kaynar su kullanılmamalıdır.
·Ülkemizde ilk çay 1924 yılında Rize’de Zihni Derin tarafından üretilmiştir.
·Yakın dönemde piyasaya çıkan soğuk çayın tarihi 1904 yılına dayanır. St. Louis Dünya Fuarı’nda bir çay tüccarı, hava sıcak olduğu için kimse çay içmek istemeyince farklı bir fikir bulur. Çaya bir kova buz koyarak tarihteki ilk buzlu çayı tanıtmış olur.
