Lalanganın Tarihi ve Kültürü
Lalanga hamur işinin tarihi çok uzaklara, 15. yüzyıla kadar uzanır. Antik Roma’da "panis focacius” adıyla karşımıza çıkan bu lezzetli yemek, ateşte kızartılarak tüketilen pişmiş ekmek olarak görülmekteymiş. Hem Macar hem Türk hem de Yunan mutfağında karşımıza çıkan bu hamur işi, aslında her kültürde ufak farklılıklarla yapılmış ve tüketilmiştir. Macar mutfağında "lángos” adıyla bilinen Lalanga, ismini de yapılış şeklinden almaktadır. Macarlar, geleneksel olarak "lángos” adını verdikleri bu hamur işini taş fırınlarda ve özelliklere fırının alevlere daha yakın yerlerinde kızartmaktaymış. Macarca "alev” anlamına gelen "láng” kelimesinden ortaya çıkan lalanga, böylece ismini hamurun pişirilme yönteminden almıştır. Fakat günümüzdeki Macar mutfağında veya diğer mutfaklarda taş fırın kullanımı pek devam etmediğinden veya insanlar artık evde ekmek pişirme işlerinden uzaklaştığından Lalanga, yağda kızartılarak yapılmaya başlanmıştır.
Birazdan değineceğimiz Türk mutfağındaki lalangadan farklı olarak Macar mutfağında bu hamur işinin içine patates de eklenir. Patates, süt, şeker ve tuz eklenerek yapılan bu lezzetin tüketim şekli de Türk mutfağında olduğundan biraz daha farklıdır aslında. Kızarmış hamur servis edilirken üzerine ekşi krema, gravyer peyniri, sarımsak ve emmental peyniri de eklenir. Bunlara ek olarak mantar, patlıcan ve sığır eti gibi farklı malzemelerin eklenmesiyle de sunulabilir. Lalanga tabii ki yalnızca tuzlu olarak da tüketilmez. Tatlı olarak tüketimi de oldukça yaygın olan bu hamur işinin içine özellikle Macarlar, çeşit çeşit meyve reçeli de ekleyerek servis ederler.
Kökleri Antik Roma’ya kadar dayanan bu hamur işinin Bizans’ta tüketilmesi de kaçınılmaz oluyor haliyle. Eski Bizanslar ise bu tatlıya "lalagia” adını vermiştir. Özellikle Bizans zenginlerinin mutfağında rastladığımız bu hamur işini Bizanslılar tuzludan ziyade tatlı olarak tüketmeyi, sıklıkla ise bala batırarak yemeyi tercih ederlermiş. Lalanganın yolculuğunda Bizans’tan Osmanlı’ya geçtiğimizde ise bu hamur işinin sarayda ve İstanbulluların mutfağında önemli bir yere sahip olduğunu görürüz. 15. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar özellikle sarayda yumurta ile yapılan tatlı ve yemek oldukça boldur. Bunların arasında Lalanga da yerini alır. Sarayda Lalanga en çok bal ve peynirle tüketilirmiş. Günümüzde ise lalangayı özellikle Kars ve Erzurum mutfağında görmekteyiz. Hazırlanışı oldukça kolay olan bu tatlı her yörenin kendine has lezzetleri ile tüketilebilmektedir. Bal, pekmez, kaymak, şurup veya cevizle tatlı olarak tüketilmekte; peynir, kıyma, ot veya sebze kavurması ve patates gibi lezzetlerle ise tuzlu olarak tüketilebilmektedir. Lalanga adıyla olmasa bile mutfağımızda bu hamur işine benzer tatlar da karşımıza çıkmakta. Kimi yörelerde pişi kimi yörelerde lokma dediğimiz hamur işine kızartılması ve bazı malzemeleri yönüyle benzeyen Lalanga, özellikle Avrupa ülkelerinde ise krep olarak karşımıza çıkmaktadır. Tatlı halini pancake’e de benzetebileceğimiz bu hamur işini farklı kültürlerde farklı malzemeler veya ufak değişikliklerle görmemiz mümkün olmaktadır.
Lalanga Tarifi
Lalangayı hem tuzlu hem de tatlı olarak tüketmek mümkündür. Bu hamur işinin diğer artıları ise hem sunum açısından bolca alternatife sahip olması hem de 10 dakika gibi kısa bir sürede yapabileceğiniz basit bir tarife sahip olmasıdır. Dilerseniz lalanganın tarifine ve malzemelerine bakalım:
Lalanga Tarifi İçin Malzemeler
2 adet yumurta
1,5 su bardağı süt
2 su bardağı un
2 yemek kaşığı yoğurt
1 çay kaşığı tuz
1 çay bardağı kaşar peyniri
Kızartmak için:
1/3 su bardağı sıvı yağ
Lalanga Nasıl Yapılır?
Öncelikle derin bir kabın içerisine 2 adet yumurtayı kıralım. Yumurtaları içine tuz ilave edip beyazlayıncaya kadar güzelce çırpalım. Çırptığımız yumurtaların üzerine 1,5 su bardağı sütümüzü ve 2 yemek kaşığı yoğurdu ekleyip karıştıralım. Sonrasında 1 çay bardağı kaşar peyniri ve 2 su bardağı unumuzu harcımızın içine ilave edelim. Pürüzsüz bir kıvam elde etmeye dikkat edelim. Tüm malzemeleri karıştırdığımızda kek kıvamına benzer bir yoğunlukta harç elde edeceğiz.
Bir tavanın içerisine 1/3 su bardağı ölçüsünde sıvı yağ koyalım ve iyice kızdıralım. Yağın iyice ısınmış olmasına dikkat ederek hazırladığımız harçtan ister bir kaşık yardımıyla ister elimizle şekillendirerek orta kalınlıkta bezeler oluşturalım ve yağın içine bırakalım. Yağda bezelerimizi arkalı önlü iyice kızartalım. Fazla yağını süzerek servis edebiliriz. Afiyet olsun :P
Lalanganın hamurunu hazırlarken akışkan bir kek kıvamına benzer bir kıvam elde etmeye özellikle dikkat edelim. Kızartma esnasında kaşık yardımıyla şekillendirerek daha güzel bir görüntü de elde edebilirsiniz. Son olarak, eğer o an yoğurdunuz yoksa sütün ölçüsünü arttırabilir, 2 su bardağı süt kullanabilirsiniz. Fazla yağını süzmeyi, yağı iyice kızıştırmayı unutmayın.
Oldukça basit bir tarife sahip olan lalangayı özellikle kahvaltıda tercih edebilirsiniz. Bunun yanı sıra lalanga, çayın yanında, misafirler geldiğinde ikram edilecek güzel bir lezzet de olabilir. Hem tuzlu hem de tatlı olarak servis edilebilmesi misafirleriniz için hazırlayacağınız lezzetlerde işinizi kolaylaştırabilir. Ramazan aylarında lalanga, sahur zamanı tüketilebilecek ve oldukça tok tutacak bir hamur işi olacaktır. Kısa sürede hazırlanması ve doyurucu özelliği ile sahur zamanı tercih edilebilecek bir lezzettir. Osmanlı sarayı geleneğinden bugüne lalanganın yanında en sık tüketilen lezzet peynir olmuştur. Lalanga, domates, çay ve peynir dörtlüsü özellikle kahvaltıda kesinlikle müthiş gidecektir. Kuruluşlarının 41. yılında, Nantwich Uluslararası Peynir Yarışmasının, "Doğal peynirde perakende paket inovasyonu, dizaynı, sunumu ve tasarımı" dalında Altın Ödül kazanan Gündoğdu peynirlerinin pek çok peynir çeşidi bulunmaktadır. Lalanga ile muhteşem uyum sağlayabilecek örgü peyniri, çeçil peyniri, isli Çerkez peyniri ve koyun tulum gibi yöresel lezzetlerin yanı sıra farklı bir tat arayışındaysanız ve baharatı çok seviyorsanız lalanga ile Gündoğdu Spicheese çeşnili peyniri birlikte mükemmel bir uyum yakalayacaktır.
Bunun yanı sıra tatlı olarak tüketmek isterseniz çiçek veya çam balının yanına Gündoğdu rulo kaymak veya dökme tava kaymak kesinlikle müthiş gidecektir. Lalanga üzerine bal dökülerek tatlandırılmasının yanı sıra kızartıldıktan sonra şerbete atılarak da şerbetli hamur tatlı kıvamında servis edilebilmektedir. 15-20 dakika içerisinde kolayca yapılabilecek bir şerbetli tatlı çeşidi özellikle misafir ağırlarken veya canınız o an tatlı istediğinde sizin için büyük bir kolaylık sağlayacaktır. Öğle atıştırmalıklarında, sabah kahvaltısında veya tavuk ve et gibi alternatif eklemelerle akşam yemeğinde kısacası her öğünde rahatlıkla tüketebileceğiniz bir hamur işi olan lalanganın 500 yıllık bir kültüre sahip olmasının en temel yanı hem lezzetli ve kolay bir yapılışa sahip olması hem de farklı öğünlerde pek çok çeşitle birlikte servis edilebiliyor olmasıdır. Türk, Macar ve Yunan mutfağında karşımıza çıkan lalanga, Antik Roma’dan Bizans’a tarih boyunca tüketilen bir hamur işi ve tatlı olmuştur. Türkiye’de sıklıkla Kars ve Erzurum sofralarında gördüğümüz bu hamur işini sizler de alternatif tatlarla evinizde deneyebilirsiniz.